خطرات موجود در شبکه هاي فاضلاب
با توجه به ساختمان شبکه هاي فاضلاب و همچنين اقداماتي که بايد جهت جمع آوري ، انتقال و تصفيه فاضلاب صورت گيرد خطرات و حوادثي وجود دارد که بهره برداران را تهديد مي کند . خطرات و حوادث ناگوار در کمين همه است، چه در شبکه هاي جمع اوري فاضلاب و چه در تصفيه خانه هاي فاضلاب و بيشترين خطرات متوجه افراديست که بطور روزانه با امور بهره برداري و نگهداري تاسيسات فاضلاب شهري سروکار دارند.اين خطرات را مي توان به دوازده گروه زير تقسيم نمود:
1- صدمات فيزيکي 2- عفونتها و امراض واگير دار 3- فضاي آلوده و محبوس (فضاهاي محبوس) 4- کمبود اکسيژن 5- گازها و بخارات سمي يا خفه کننده 6- مواد شيميايي سمي و زيان آور 7- خطرات مواد راديو اکتيو 8- مخلوط گازهاي مولد انفجار 9- آتش سوزيها 10- شوکهاي الکتريکي 11- سروصدا 12- گردوغبار، دود، رطوبت، گازها و بخارات
1- صدمات فيزيکي
غالب صدمات فيزيکي بصورت بريدگي (قاچ خوردن) ، ضرب ديدن(کوفتگي)، کشيدگي، پيچ خوردن يا در رفتگي و رگ به رگ شدن اتفاقاتي است که در عمليات بهره برداري شبکه ها مي تواند حادث گردد. اين آسيب ها مي تواند در اثر جابجا کردن دستگاهها ، ماشين آلات، تکنيک ناصحيح بالا آوردن اشياء سنگين و يا سر خوردن روي سطوح لغزنده بروز کند. سقوط به داخل مخازن(حوضچه ها)، چاهها، راههاي ميان بر مي تواند منجر به از کار افتادگي گردد. بسياري از اين حوادث را با استفاده صحيح از نردبانها، ابزارآلات دستي سالم(آچار،چکش،پيچ گوشتي و…) وسايل ايمن و با بکارگيري دستورالعملهاي ايمني کار مي توان کاهش داد.
2- عفونتها و امراض واگيردار
براي کارکنان شبکه هاي فاضلاب بدليل آلودگي محيط و انتشار ميکروبهاي بيماري زا تضمين قاطعي وجود ندارد تا مورد گزند بيماريها يا عفونتهاي مربوطه قرار نگيرند . مهمترين اين بيماريها عبارتند از تيفوئيد، پاراتيفوئيد،اسهال روده اي ، هپاتيت، کزاز، سياه زخم، وبا و همچنين بيماريهاي انگلي مي باشند . رعايت نکات زير جهت پيشگيري از عفونتها و امراض واگيردار در شبکه هاي فاضلاب الزاميست:
2-1 رعايت اصول بهداشت فردي جهت کليه افرادي که به نوعي با فاضلاب سروکار دارند الزاميست .
2-2 جهت مصونيت افراد در برابر بيماريهايي مثل کزاز، فلج و هپاتيت تزريق واکسن بسيار موثر و الزاميست.
2-3 لازم است افراد قبل از خوردن و آشاميدن دستهاي خود را کاملا شستشو دهند.
2-4 کليه افرادي که درگير با فاضلاب هستند بايستي هميشه در حين انجام کار از پوششهاي حفاظتي مناسب استفاده نمايند.
2-5 هرگز از لباس کار در منزل استفاده نشود زيرا ممکن است از اين طريق بيماريها به ساير اعضاي خانواده انتقال يابد.
2-6 پيمانکار موظف است اطاقي با کمدهاي مناسب و به تعداد کافي براي نگهداري وسايل کارکنان در نظر گيرد.

3- ورود به فضاهاي بسته و آلوده
منظور از فضاي بسته و آلوده، فضايي است که در آن گازهاي سمي، زيان آور و منفجره موجود بوده و يا کمبود اکسيژن محسوس باشد. ايستگاههاي پمپاژ، خطوط انتقال، کانالها، لوله هاي جمع آوري فاضلاب، منهول ها و سپتيک تانکها ممکن است داراي چنين شرايطي باشند. غالباً ورود به فضاهاي بسته و آلوده سخت و خطرناک است.همچنين خارج نمودن افراد حادثه ديده از آن دشوار است بويژه اگر سيستم تهويه موجود قادر به تخليه هواي آلوده و خطرناک نبوده و يا مواجهه با کمبود اکسيژن باشد.رعايت و انجام موارد زير پيش از ورود به يک فضاي بسته و خطرناک لازم مي باشد:
1. قبل از ورود به فضاي بسته و ناامن نياز به اخذ مجوز از مسئول ايمني يا نماينده کارفرما مي باشد. اجازه نامه ورود به چنين اماکني حاوي محل استقرار، نوع کار و مشخصات و صلاحيت افراديکه قصد ورود به محل را دارند مي باشد. اين مجوز بايد براي هر بار ورود به محل مورد نظر تکميل گردد.
2. کساني که در اين فضاها کار مي کنند بايستي مجرب و با تجربه بوده و آموزشهاي لازم را ديده باشند و توانايي،تشخيص ، ارزيابي و پيش بيني مخاطرات در يک فضاي محصور را داشته باشند.
3. براي جلوگيري از کاهش اکسيژن در فضاهاي محصور، سيستم کنترل مهندسي(تهويه مناسب) مورد نياز بوده و در صورت عدم وجود آن حتماً از وسايل حفاظت فردي مانند ماسک مناسب و کپسول اکسيژن استفاده گردد.
4. کليه خطوطي که از طريق آنها احتمال انتقال مواد خطرناک به داخل محيط کار وجود دارد شناسايي و مسدود گردد.
5. بايستي حين کار در فضاي بسته، توسط فن هاي دمنده و مکنده و بصورت مداوم مواد خطرناک تخليه و پاکسازي گردد.
قبل از شروع کار بايستي مواد موجود در محيط را از لحاظ عدم وجود گازهاي خطرناک و کمبود اکسيژن کنترل نمود.
6. البسه ايمني که جهت ورود به فضاي بسته مورد نياز هستند عبارتند از : لباس کار، کلاه ايمني، دستکش لاستيکي، چکمه، کمربند و طناب ايمني
7. هميشه بايستي از يک کمربند ايمني کنترل شده استفاده نمود و قلاب کمربند را در جايي مطمئن و بيرون از فضاي بسته وصل نمود.
8. هميشه بايستي دو نفر آشنا به روند صحيح کار بيرون از فضاي بسته و بصورت آماده باش حضور دائم داشته باشند.
9. افراد جانشين تنها در مواقع اضطراري و با تجهيزات کامل حفاظتي و تنفسي اجازه ورود به فضاي بسته را داشته و هرگز نبايد پست خود را ترک کنند.
10. در فضاي بسته اي که احتمال وجود گازهاي قابل انفجار يا اشتعال در آن باشد، بايستي استفاده از وسايل توليد جرقه را بويژه وسايل الکتريکي خودداري گردد.
11. در صورت ورود به فضاي محصوري که به مواد خورنده و يا مواد زيان آور به سلامت پوست آلوده شده است، حتماً از پوششهاي حفاظتي مقاوم در برابر نفوذ مواد استفاده گردد.
12. در صورت روبرو شدن با فضاي خطرناک استفاده از دمنده هاي قابل حمل يا سيار براي تهويه بيشتر محيط و نيز آزمايش مجدد کميت و کيفيت هوا در يک دوره زماني مناسب ضروري است. به اين نکته نيز توجه شود که دمنده ها داخل فضاي بسته قرار نگيرند.
13. اگر پس از کنترل لازم معلوم گرديد که فضاي مزبور عاري از گازهاي خطرناک بوده و يا مشکل کمبود اکسيژن ندارد، قبل از ورود به آن نسبت به تهويه محل اقدام گردد.
14. هرگاه منابع کافي از قبيل سيتم تهويه، دمنده هاي هوا و غيره براي پاکسازي فضايي که حاوي گازهاي خطرناک بوده و يا دچار کمبود اکسيژن است، توجه نداشته باشد، لازم است به موارد زير توجه گردد:
- اگر فضاي بسته داراي چند ورودي باشد (بعنوان مثال از دو طرف جانبي و از سقف) حتي الامکان از ورودي جانبي و محلي که باز است وارد آن شويد.

- وسايل حفاظتي و دستگاههاي تنفسي فردي از پيش تائيد شده را استفاده نماييد و از استفاده از وسايلي که از عملکرد صحيح آنها اطمينان نداريد خودداري کنيد.

- از يک کمربند ايمني کنترل شده استفاده کنيد و قلاب کمربند را در جايي مطمئن و بيرون از فضاي بسته وصل نماييد.

- يک نفر جانشين و آشنا به روند صحيح کار بايد در بيرون از فضاي بسته در حال آماده باش حضور دائم داشته باشد.همچنين حداقل يک نفر ديگر جهت برقراري ارتباطات ضروري از قبيل تماس با امدادهاي پزشکي، آتش نشاني و غيره حضور داشته باشد.

- بمنظور آگاهي يافتن از وضعيت روحي و جسمي شخص در حال کار، هر چند وقت يکبار و بطور منظم ارتباط بين فرد جانشين و فرد داخل فضاي بسته برقرار گردد.

- فرد جانشين تنها در مواقع اضطراري با تجهيزات کامل حفاظتي و تنفسي اجازه ورود به فضاي بسته را داشته و هرگز نبايد پست خود را ترک نمايد.

- اگر ورود به فضاي بسته از سقف صورت گرفته باشد حتما بايد از جرثقيل قلاب و طناب استفاده شود تا در صورت سقوط بحالت تعليق درآمده و سپس بسمت بالا کشيده شود.

- در طول انجام فعاليتها در فضاي محصور بايد حداقل يک نفر که در زمينه کمکهاي اوليه آموزش کافي ديده است در محل حضور فعال داشته و همواره در دسترس باشد.

4- کمبود اکسيژن

معمولا کاهش غلظت اکسيژن و تجمع گازهايي همچون سولفيد هيدروژن، بخارات مواد نفتي، گازکربنيک يا کلر در داخل ساختمانهايي که سيستم تهويه ضغيف دارند، بوقوع مي پيوندد. اين گونه موارد غالباً در ساختمانها و تاسيساتي که در زير سطح زمين قرار دارند مثل ايستگاههاي پمپاژ، کانالها، لوله ها و منهولها رخ ميدهد.

نظر به اينکه وزن مخصوص گازهايي همچون کلر و سولفيدهيدروژن از هوا بيشتر است، اين گونه موارد در قسمت پايين فضاهاي بسته تجمع مي يابند. در مقابل گازهايي همچون متان و آمونياک از هوا سبکتر بوده و در قسمت بالاي فضاي مزبور تجمع مي يابند. هميشه پيش از ورود به يک فضاي بسته و شروع کار در آن، هواي تازه را وارد فضاي مورد نظر نماييد و جريان هوا را تا هنگام ترک منطقه عملياتي حفاظت نماييد. ابزار لازم براي شناسايي و اندازه گيري غلظت اکسيژن و گازهاي قابل انفجار يا سمي بايد همواره در دسترس باشد. اطلاعات لازم در زمينه ويژگيهاي فضاهاي مورد نظر و تجهيزات موجود در آنها و در نزديکي آنها بايد جمع آوري و مورد مطالعه قرار گيرند.

5- گازها و بخارات سمي و يا خفه کننده

گازهاي سمي ممکن است ناشي از تخليه فاضلابهاي صنعتي، فرايندهاي شيميايي و يا بيوشيميايي حاصل شوند. لازم است اطلاعات دقيق و به روز در زمينه فاضلابهايي که در شبکه جمع آوري فاضلاب ميشوند موجود باشد.

6- مواد شيميايي سمي و خطرناک

اسيدهاي قوي، بازها و جيوه مايع از اين مواد هستند که امکان مواجهه با آنها در آزمايشگاهها و يا در تاسيسات فاضلاب براي کارکنان وجود دارد، لذا هنگام حمل و استفاده از اين مواد شيميايي لازم است دقت کافي بعمل آيد.

مواد شيميايي خطرناک ممکن است بصورت بخار، مايع و غيره در محيط موجود باشند. جدي بودن اين خطرات بستگي به غلظت مواد شيميايي و مدت زمان در معرض بودن قرار دارد. بايد محل کار از اين گونه مواد کاملاً پاکسازي شود. همچنين پيش از استفاده از هر ماده شيميايي، نکات ايمني لازم در خصوص آن مورد توجه قرار گيرد. بايد شيوه حمل و نقل صحيح و احتياطات لازم آموزش داده شود.

برگه ايمني مواد شيميايي(MSDS) بهترين منبع اطلاعاتي براي کارکنان بهره برداري است که معمولاً توسط شرکت سازنده و يا واحد ايمني و بهداشت شركت تهيه و در اختيار قرار مي گيرد.

همه ظروف و مخازن صرف نظر از نوع مصرف بايد داراي برچسبهاي هشداردهنده باشند. کارکنان بهره برداري بايد از مخاطرات استفاده از مواد خطرناک آگاه بوده و در زمان استفاده از آنها مجهز به ابزار ايمني و حفاظتي باشند. در صورت وجود هر گونه ترديد در خصوص مواد شيميايي جديد و ناشناخته بايد از مراکز ذيصلاح استعلام بعمل آيد.

7- خطرات مواد راديواکتيو

به دليل استفاده از ايزو توپهاي راديو اکتيو بيمارستانها ، آزمايشگاههاي تحقيقاتي و صنايع مختلف ممکن است کارکنان بهره برداري در مجاري فاضلاب در معرض آنها قرار مي گيرند. کنترل اين موضوع الزامي است. همه اشخاصي که ممکن است در معرض فضولات راديواکتيو قرار گيرند بايد مجهز به دوزيمتر جيبي باشند. از لباسهاي مخصوص حفاظت در برابر اشعه راديواکتيو بايد استفاده شده و همه کارها تحت نظر کارکنان مجرب انجام پذيرد. برخي از دستگاههاي دانسيته متر حاوي مواد ايزوتوپ راديواکتيو هستند که از آن براي اندازه گيري ضخامت لجن پمپ شونده استفاده مي شود. معمولا اين گونه وسايل از حفاظتهاي ايمني مناسبي برخوردار هستند ولي کارکناني که با اين گونه وسايل کار مي کنند بايد توسط شرکت سازنده آموزش ديده و از محتويات، کاربرد و نحوه تنظيم آن اطلاع حاصل کنند.

8- مخلوط گازهاي قابل انفجار

در بسياري از تصفيه خانه هاي فاضلاب اين گازها بصورت مخلوطي از هوا و متان، گازطبيعي، گاز ناشي از سوخت، هيدروژن يا بخارات بنزين وجود دارند. هر يك از اين مواد داراي حدود بالا و پايين انفجار مي باشند كه نشان دهنده غلظتهايي است

که در آن گازهاي انفجاري يا احتراقي در اثر جرقه منفجر خواهند شد و خارج از اين محدوده انفجار رخ نخواهد داد. اين طيف به کمک يک حسگر گاز يا دستگاه يابنده گاز مشخص ميگردد. روش استفاده از بويايي براي کنترل حضور گازهاي خطرناک قابل اعتماد نيست، زيرا بعضي گازها فاقد بو هستند و يا اينکه برخي از گازها مانند سولفيدهيدروژن اعصاب حس بويايي را پس از مدت کوتاهي از کار مي اندازد. با حذف همه عوامل جرقه زا در مناطقي که مخلوط گازهاي منفجره وجود دارند از انفجارات احتمالي پيشگيري ميگردد. فراهم ساختن تهويه کافي و مناسب در کليه نقاطي که پتانسيل بروز اين خطر وجود دارد الزامي است.

9- آتش سوزي و خطرات ناشي از آن

صدمات ناشي از سوختگي براي کارکنان و خسارات ناشي از آتش سوزي در ساختمانها و تاسيسات بايد مورد توجه قرار گرفته و تدابير لازم از قبيل هماهنگي با سازمان آتش نشاني و نصب تجهيزات مقابله با حريق بعمل آيد. طرح عملياتي مربوطه بايد تدوين و آموزشهاي لازم داده شود.

نکات ايمني که بايد ملحوظ گردد عبارتند از :

ـ تنظيم و برنامه ريزي صحيح عمليات بهره برداري ،انبارداري و تخليه مواد قابل احتراق .

ـ نظافت بيرون و درون محيط کار و جمع آوري چوبها وگياهان اضافي (مثل برگ درختان بويژه در فصل پاييز)

ـ تنضيم و تدوين دستورالعمل کتبي براي مقابله با آتش در موارد ضروري و آموزش تئوري و عملي کارکنان.

ـ انجام سرويس هاي دورره اي تمام تجهيزات و لوازم ضروري براي مقابله با اتش (شامل بازرسي ـسرويس و تست هيدروستاتيک)

ـ بازرسي دوره اي دربهاي خروج اضطراري جهت اطمينان از صحت عملکرد آنها

ـ تعمير فوري ، تغيير و يا جايگزيني کابلهاي برقي معيوب

ـ نگهداري صحيح وسائل آتشنشاني و نصب آنها در محلي که دسترسي سريع ممکن باشد.

صرف نظر از امکانات و تسهيلات موجود ، همه کارکنان بهره برداري بايد از استقرار لوازم آتش نشاني در محيط کار خود آگاه بوده و به نحوه کابرد صحيح آنها و روشهاي مهار حريق آشنا باشند.

10- شوکهاي الکتريکي

شوکهاي الکتريکي يا برق گرفتگي غالبا باعث صدمات جدي ميشوند افراد بايد براي كار بر روي تجهيزات برقي از تجربه و مهارت کافي برخورد دار باشند هر سيستم برقي صرف نظر از ولتاژ آن بايد خطرناک تلقي گردد مگراينکه از نظر انرژي الکتريکي کاملاٌ تخليه شده باشد.

تنها افراد تعليم ديده و با صلاحيت اجازه سرويس ،تعمير يا راه اندازي سيستمها و تجهيزات برقي را دارند.

در ايستگاههاي پمپا‍‍‍ﮊ،کليدها ، سويچها و يا شير اآلات قطع کننده مدار برق بايد به نحوي طراحي شوند که قابليت قفل شدن داشته باشند.اين ابزار ممکن است شامل قفل ،کليد يا هر شيء ديگري که سوييچ را در شرايط ايمن قرار دهد و مانع از اتصال بدنه دستگاهها به برق گردد باشند. همچنين علائم هشداردهنده براي جلوگيري از تماس و دستکاري افراد با اين گونه وسايل نصب گردد. براي ايمني افراد شاغل در تاسيسات شبکه هاي فاضلاب بايد دستورالعمل خاموش کردن دستگاههاي برقي براي انجام تعميرات، تدوين شود و رعايت آن الزامي باشد. در اين رابطه مراحل زير مورد توجه قرار مي گيرند:

- همه افراد ذينفع بايد با ضرورت اين دستورالعمل (يعني مهروموم کردن و نصب هشدارها) آشنا شوند. اين افراد بايد از نوع و اهميت انرژي الکتريکي ايجاد شده توسط دستگاهها مطلع باشند و خطرات آنرا درک نمايند.

- چنانچه دستگاه در حال بهره برداري است، ابتدا بايد مطابق دستورالعمل توقف خاموش شود.

- با استفاده از سويچ ،شير يا هر وسيله قطع کننده جريان برق، اتصال دستگاه به منبع انرژي قطع مي شود. انرژيهاي ذخيره شده در فنرهاي فشرده شده، ماشينهاي بالابر، چرخهاي گردنده، پمپها، سيستمهاي هيدروليک، هوا، گاز، بخار

يا آب تحت فشار ممکن است خطراتي براي کارکنان بيافريند و لذا لازم است با روشهايي مانند بازگرداندن به موقعيت بدون بار، بلوکه کردن و يا تخليه انرژي نهفته، کنترل و اطمينان لازم حاصل گردد.

- سويچ يا کليدهاي اصلي با استفاده از قفل يا نصب هشدار کتبي علامت گذاري مي شوند.

- پس از اطمينان از اينکه هيچيک از کارکنان در معرض خطر نيستند و منبع انرژي قطع شده است، با فشار دکمه استارت دستگاه مورد نظر يا هر دکمه کنترل ديگري يقين حاصل مي گردد که دستگاه از مدار الکتريکي خارج شده است.

- اکنون وسيله مورد نظر عاري از خطر و تحت کنترل است و کار با آن امکان پذير مي باشد.

- پس از خاتمه کار (تعمير، تعويض و يا جابجايي) همه ابزارآلات بايد جمع آوري شده، محافظها مجدداً در جاي خود نصب مي شوند. کارکنان مبادرت به نظافت نموده و قفلها و علائم هشداردهنده غيرضروري نيز برداشته شوند.

اصول ايمني براي وضعيت اضطراري(برق گرفتگي) به شرح زير مي باشد:

- فقط پس از حصول اطمينان از ايمن بودن محل وقوع حادثه ورود به آن مجاز مي باشد.

- در صورت لزوم، با استفاده از يک چوب خشک يا يک شيئ غير هادي ديگر شخص حادثه ديده از منبع برق دار جدا مي گردد.

- اعلام به اورژانس (مرکز امدادهاي پزشکي) منطقه به منظور استمداد و کمک رساني و در صورت نياز تنفس مصنوعي و ماساژ قلبي فرد مصدوم.

11- سر و صدا

برخي از تجهيزات مربوط به شبکه هاي فاضلاب از جمله کمپرسور و يا پمپهاي سيار لجن کش داراي سروصداي زياد بطور منقطع يا پيوسته مي باشند. کارکنان بهره برداري بايد از اين مطلب آگاه بوده و از وسايلي مانند گوشي که باعث حذف يا کاهش صدا مي شوند استفاده نمايند. به کمک ابزار و وسايل اندازه گيري ميزان و شدت سروصدا در بخشهاي مختلف شبکه هاي فاضلاب، شناسايي دستگاههايي که بيش از حد مجاز آلودگي صوتي ايجاد مي کنند، ميسر مي گردد. همچنين پس از تعمير يا بهينه سازي دستگاهها و فرايندها، بايد تستهاي مربوط به اندازه گيري سروصدا و کنترل حدود مجاز انجام گيرد. طبق استاندارد ايمني و بهداشت محيط کار حداکثر مجاز شدت سروصدا براي کارکناني که روزانه 8 ساعت کار مداوم دارند برابر 85 "دسيبل" است.

12- گرد و غبار، دود، رطوبت،گاز و بخارات

روش مطلوب براي کنترل بيماريهاي شغلي ناشي از تنفس هواي آلوده به گرد و غبار، بخار، کف و يا گازهاي خطرناک، جلوگيري از آلودگي هواي محيط کار است. در غير اينصورت بايد از وسايل تنفسي مناسب استفاده نمود. (جهت اطلاعات بيشتر به دستورالعمل ايمني استفاده از تجهيزات حفاظت فردي مراجعه گردد.)